Η εφηβεία είναι μια περίοδος έντονης αναζήτησης. Είναι το στάδιο που το παιδί γίνεται σταδιακά ενήλικας ψάχνοντας να ορίσει την ταυτότητά του, να βρει ποιος είναι και να συνδεθεί ουσιαστικά με τον κόσμο γύρω του. Κι όμως, αυτή η περίοδος, που θα έπρεπε να είναι γεμάτη εξερεύνηση και δημιουργία, εγκλωβίζεται πολλές φορές μέσα σε μια οθόνη.
Οι σημερινοί έφηβοι είναι η πρώτη γενιά που μεγαλώνει χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πολλές πτυχές της ζωής τους δημοσιεύονται στα social media. Δε μπορούν να φανταστούν πώς είναι η ζωή χωρίς αυτά επειδή δεν την έχουν ζήσει ποτέ.
Oι σημερινοί έφηβοι περνούν καθημερινά 8-10 ώρες στα κοινωνικά δίκτυα. Ξυπνούν και το πρώτο πράγμα που αγγίζουν είναι το κινητό τους. Βυθίζονται σε ατελείωτα μηνύματα, ατελείωτα scroll, σε βίντεο και εικόνες που σπάνια προσφέρουν κάτι ουσιαστικό. Αυτός ο χρόνος δεν είναι αθώος επειδή αφαιρεί ύπνο, συγκέντρωση, επαφή με την οικογένεια, ουσιαστική κοινωνικότητα και τελικά την προσωπική τους ανάπτυξη.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πέρα από τα θετικά χαρακτηριστικά που προσφέρουν γενικότερα, είναι πολύ πιθανό να αποτελέσουν αντικείμενο εθισμού.
Ο ψηφιακός κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δίνει την εντύπωση στον έφηβο ότι ξεφεύγει από τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου.
O εθισμός στα social media
Σε μια μελέτη από ερευνητές του Κέντρου Χαρτογράφησης του Εγκεφάλου του UCLA, διαπιστώθηκε ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου των εφήβων ενεργοποιούνται ως απόκριση στα likes στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα να θέλουν να τα χρησιμοποιούν ακόμη περισσότερο.
Οι έφηβοι δεν είναι απλώς θύματα ή θύτες συμπεριφορών, αλλά φορείς αναπτυξιακών αναγκών, οι οποίες, όταν δεν καλύπτονται με υγιή τρόπο, μπορεί να οδηγήσουν σε επισφαλείς και επικίνδυνες καταστάσεις, και στον ψηφιακό χώρο.
Η αποδοχή των εφήβων από τους άλλους λειτουργεί ως επιβεβαίωση της προσωπικής τους αξίας και ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς προσφέρουν έναν άμεσο και διαρκή μηχανισμό κοινωνικής επιβεβαίωσης μέσω «likes», σχολίων και αριθμού ακολούθων.
Το διαδίκτυο, με την ψευδαίσθηση της οικειότητας και της ανωνυμίας που προσφέρει, γίνεται συχνά το καταφύγιο αυτών των συναισθηματικά ευάλωτων εφήβων. Μέσα από τις διαδικτυακές πλατφόρμες, μπορούν να δημιουργήσουν σχέσεις που τους δίνουν την αίσθηση ότι είναι σημαντικοί, αγαπητοί ή επιθυμητοί. Ωστόσο, αυτές οι σχέσεις είναι συχνά μονόπλευρες, παραπλανητικές ή χειριστικές, ειδικά όταν ο συνομιλητής έχει κακόβουλες προθέσεις.
Επικίνδυνες γνωριμίες
Οι έφηβοι είναι βιολογικά προδιατεθειμένοι να επιδιώκουν το ρίσκο και τις συγκινήσεις, χωρίς να έχουν πλήρως ανεπτυγμένη την ικανότητα πρόβλεψης των συνεπειών τους. Η ανωνυμία των social media επιτρέπει σε πολλούς να κρύβουν πίσω από οθόνες τις πραγματικές τους προθέσεις. Οι έφηβοι, διψασμένοι για αποδοχή και σύνδεση, γίνονται εύκολοι στόχοι.
Ο πόνος της σύγκρισης επιφέρει ψυχολογική φθορά
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι πάντα οι άλλοι. Είναι η φωνή μέσα τους που, μέρα με τη μέρα, ασθενεί. Κάθε τέλεια φωτογραφία που βλέπουν είναι μια υπενθύμιση πως "Δεν είσαι αρκετός", "Δεν είσαι τόσο όμορφη", "Δεν έχεις τόσους φίλους", "Δεν ζεις όπως οι άλλοι".
Τα κορίτσια είναι αυτά που επηρεάζονται πιο έντονα γιατί νιώθουν πως δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα ομορφιάς. Έτσι, γεννιέται η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος, η κατάθλιψη, η μοναξιά.
Ο έφηβος που κάνει υπερβολική χρήση των social media έχει μια ακατανίκητη ανάγκη να υπάρχει στον ψηφιακό κόσμο. Νιώθει όλο και περισσότερο τη ανάγκη να τσεκάρει το προφίλ του συνεχώς, να το ενημερώνει και να βλέπει τις αντιδράσεις των άλλων χρηστών σε κάθε δική του ενέργεια. Προτιμάει τις επαφές που έχει στο αγαπημένο του μέσο κοινωνικής δικτύωσης και τις σχέσεις που αναπτύσσει εκεί, παρά τις σχέσεις του στο πραγματικό κόσμο. Και καθώς τα εφηβικά χρόνια είναι αυτά κατά τη διάρκεια των οποίων το άτομο μαθαίνει να κοινωνικοποιείται και να αποκτά σχέσεις και φιλίες, η προτίμηση στον ψηφιακό κόσμο μπορεί να γίνει καταστροφική και να οδηγήσει σε έναν ενήλικα με μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες.
Καθώς το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης και παράτολμης συμπεριφοράς των νέων χρηστών του διαδικτύου αποτελεί πλέον ένα συχνό φαινόμενο, η προσέγγιση του θα πρέπει να είναι ολιστική.
Τρόποι αντιμετώπισης του εθισμού των εφήβων στα social media
Η ευθύνη για την προστασία τους ανήκει τόσο στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς όσο και σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες, οι οποίες οφείλουν να επενδύσουν στην πρόληψη, την εκπαίδευση και την ψυχοκοινωνική στήριξη των νέων. Η προστασία των παιδιών πρέπει να συμβαδίζει με την ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας, την κατανόηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την καλλιέργεια ενσυναίσθησης και σεβασμού στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, η πρόληψη του φαινομένου της ανεξέλεγκτης επικοινωνίας με αγνώστους (που συχνά κρύβει κινδύνους όπως το grooming, η παρενόχληση ή η παραπλάνηση) απαιτεί την ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των εφήβων και την καθοδήγησή τους μέσα από ασφαλείς ψηφιακές πρακτικές.
Για όλα τα παραπάνω, προαπαιτούμενο είναι η δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου συνεργασίας μεταξύ σχολείων, οικογενειών, κοινωνικών υπηρεσιών και κρατικών φορέων, ώστε να προλαμβάνεται η ανάπτυξη και η εξέλιξη των αρνητικών μοτίβων στη συμπεριφορά των διαδικτυακών χρηστών. Η κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση δημιουργεί ένα ασφαλές διαδικτυακό πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορούν οι έφηβοι να εκφραστούν ελεύθερα, να νιώσουν δημιουργικοί και να αναπτύξουν την προσωπικότητα τους.
Τα social media δεν είναι εχθρός από μόνα τους.
Μπορούν να γίνουν εργαλεία έκφρασης, δημιουργίας, ενημέρωσης.
Αλλά χωρίς φίλτρο σκέψης, μπορούν να καταπιούν ψυχές που μόλις ανθίζουν.
Η εφηβεία δεν πρέπει να ζει μέσα σε stories. Δεν χωράει σε φίλτρα. Δεν υπολογίζεται σε likes.
